Podstawy prawne Stowarzyszenia
Z doświadczenia widzimy, że w wielu członkach Kościoła fakt istnienia jakiegoś prawa w Kościele, które nie jest tylko prawem moralnym budzi zdziwienie a nawet chęć odrzucenia go. Jest to także jedna z przyczyn niechęci do KSM-u.
Jednym z przymiotów organizacji społecznej, obok jedności i władzy, jest prawo. Czasami możemy usłyszeć w formie sloganu “prawo zabija ducha”. Nie ma nic bardziej mylnego. Sprawiedliwość i miłość społeczna, która jest istotą chrześcijaństwa, zakłada i opiera się na prawie. Pamiętać jednak musimy o podwójnym wymiarze prawa: prawo jako norma, która nakazuje jakiś czyn lub go zakazuje; słowem reguła postępowania oraz prawo jako powinność, która prowadzi do określonego celu (np. celu, jaki zakłada dane Stowarzyszenie), innego niż nasze cele czysto osobiste. Zachowywanie i przestrzeganie prawa ma wartość nie tylko porządkującą ale przede wszystkim zapewnia osiągnięcie celu, jaki przyświeca organizacji. Członkowie KSM są podmiotem potrójnego prawa. Prawa kanonicznego (kościelnego) jako ludzie ochrzczeni w kościele katolickim. Prawa państwowego jako członkowie społeczności państwowej oraz Statutu, który jest prawem partykularnym, wyznaczającym reguły i powinności członka tej organizacji. Najpierw pokrótce, omówione zostanie prawo kanoniczne dotyczące stowarzyszeń ogólnie, ze wskazaniem na sprawy, na które
powołuje się Statut, a później prawo państwowe w takim zakresie, jakim dotyczy KSM-u ze szczególnym uwzględnieniem prawa o zgromadzeniach i działalności gospodarczej. Prawo kanoniczne o władzy kościelnej wobec Stowarzyszeń. Stowarzyszenia w rozumieniu prawa kanonicznego, obejmują pewną grupę osób, które się zrzeszają dla osiągnięcia wspólnym działaniem określonych celów. Cele te mogą być następujące (kan. 298, par. 1):
– osiągnięcie życia bardziej doskonałego
– rozwój kultu publicznego
– pogłębienie chrześcijańskiej doktryny
– podejmowanie dzieła szeroko rozumianego apostolstwa.
Zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego, aby mogło powstać stowarzyszenie publiczne musi być ono powołane przez kompetentną władzę. Dla organizacji ogólnopolskiej jest nią Konferencja Episkopatu Polski, dla diecezji biskup diecezjalny. Kompetentnej władzy, a więc w sprawach ogólnopolskich Episkopatowi, a sprawach diecezjalnych biskupowi, przysługuje następujące prawo:
– zatwierdzania statutów i zmian do nich (kan. 314)
– prawo i obowiązek wizytowania stowarzyszeń (kan. 305, par.1)
– zatwierdzenia i usuwania moderatora lub kapelana, czyli asystenta kościelnego (kan. 317,par. 1)
– gdy domaga się tego poważna racja, może wyznaczyć pełnomocnika, aby w jej imieniu kierował przejściowo stowarzyszeniem (kan. 318, par.1).
Każde stowarzyszenie musi posiadać statut i organy wewnętrznej władzy. Dlatego tak istotną sprawą było napisanie i zatwierdzenie Statutu KSM, czego dokonała 261 Konferencja Plenarna Episkopatu Polski obradująca w Warszawie w dniach 29 kwietnia do 1 maja 1993 r. Warunkiem koniecznym powstania stowarzyszenia (na każdym szczeblu struktury) jest powołanie władz statutowych. Stowarzyszenie może swobodnie podejmować inicjatywy, odpowiadające jego własnemu charakterowi, swobodnie zarządzać posiadanymi dobrami zgodnie z postanowieniami statutu pod nadrzędnym jednak zwierzchnictwem władzy kościelnej (kan. 315 i 319). Tejże władzy winno także zdać dokładne sprawozdanie z wydatków, zebranych danin i ofiar. Przyjmowanie członków winno być dokonywane z zachowaniem przepisów prawa i statutu stowarzyszenia. Ta sama osoba może zapisać się do kilku stowarzyszeń (kan. 307 § 2, Statut § 16). Prawo jednak zastrzega, że do stowarzyszenia nie może być ważnie przyjęty ten, kto (kan. 316 par. 1):
– publicznie odstąpił od wiary katolickiej
– zerwał wspólnotę kościelną (przez herezję lub schizmę)
– zaciągnął karę ekskomuniki (wyłączenia z Kościoła).
Każdy kto został prawnie przyjęty do stowarzyszenia może być z niego usunięty tylko na skutek słusznej przyczyny, z zachowaniem przepisów prawa i statutów (Statut §§ 25 i 26). Szczególnie ważną rzeczą okazuje się umiejętny i odpowiedzialny zarząd dobrami, które nigdy nie stanowią tylko dóbr stowarzyszenia, ale są dobrami kościelnymi (kan. 1273-1289). Zarządca nieważnie wykonuje czynności, które przekraczają granice i sposób zwyczajnego zarządzania, jeśli nie uzyskał wcześniej pisemnego upoważnienia ordynariusza. W statutach winny być określone czynności przekraczające granice i sposób zwyczajnego zarządzania. Jeśli Statuty o tym milczą, biskup diecezjalny, wysłuchawszy rady ekonomicznej, powinien określić tego rodzaju czynności w odniesieniu do podległych mu osób. Z reguły czynnościami przekraczającymi zwykły zarząd są:
a) zakup i sprzedaż nieruchomości
b) zakup lub sprzedaż ruchomości powyżej pewnej wartości
c) obciążenie majątku prawem zastawu lub hipoteką
d) zaciągnięcie pożyczki lub kredytu powyżej pewnej wysokości
e) przystąpienie do spółki prawa handlowego, zbycie udziałów w niej
f) zwolnienie dłużnika z długu powyżej pewnej wysokości
Zgodnie ze Statutem funkcję zarządcy spełniają kolegialnie prezes i skarbnik, z tym że ten ostatni odpowiada za finanse bezpośrednio (Statut § 46 pkt. 2 i 3). Zanim zarządca obejmie swoje zadanie:
– powinien wobec ordynariusza złożyć przysięgę, że dobrze i sumiennie będzie zarządzać
– sporządzić dokładny i szczegółowy inwentarz, który winni oni podpisać (jeden egzemplarz inwentarza powinien być przechowywany w archiwum zarządu, drugi w kurii).
W naszym wypadku, takie zobowiązania powinny dotyczyć z pewnością prezesa i skarbnika Zarządu Diecezjalnego, w mniejszym stopniu przewodniczącego i skarbnika Prezydium, a zwolnieni mogą być prezes i skarbnik kierownictwa ze względu na zmniejszoną wartość majątku Stowarzyszenia. Chociaż zarządcy nie są urzędnikami kościelnymi, to nie mogą samowolnie porzucać funkcji. Gdyby z takiego samowolnego porzucenia wynikła szkoda dla Kościoła, obowiązani są do wyrównania szkód. Stowarzyszenie przestaje istnieć gdy:
1) zostanie rozwiązane zgodnie z postanowieniami Statutu;
2) zostanie zniesione przez kompetentną władzę;
3) nie działa przez okres stu lat.
Jeżeli spośród stowarzyszenia zostanie choćby jeden członek, a stowarzyszenie nie przestanie istnieć wg wymienionych wyżej powodów, wykonywanie wszystkich praw przysługuje temu członkowi (kan. 120 § 2 ). Trzeba też pamiętać o tym, że w przypadkach nie uregulowanych w Statucie w pierwszej kolejności powinniśmy szukać regulacji w prawie kanonicznym (kan. 298-320) i je bezpośrednio stosować, a postanowienia Statutu jak i regulaminów powinny być zgodne z tym prawem.
Prawo państwowe.
A. Konstytucja
Konstytucja jest aktem prawnym o najwyższej randze. Jest w niej zapisane prawo każdego obywatela polskiego do zrzeszania się. Organy władzy państwowej nie powinny tego prawa ograniczać, powinny umożliwiać jego wykonywanie.
Członkowie KSM będąc w tej organizacji realizują właśnie to konstytucyjne prawo.
B. Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską
Konkordat obowiązuje od 25.04.1998 r. Potwierdza on możliwość nabywania osobowości prawnej cywilnej przez instytucje kościelne (art. 4 § 3). Wierni mogą wykonywać swoje konstytucyjne prawo do zrzeszania się poprzez zakładanie organizacji zgodnie z prawem kanonicznym i w celach określonych w tym prawie (art.19). To samo prawo gwarantuje już ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego z 1989 r. Jednakże Konkordat jest umową międzynarodową i w hierarchii aktów prawnych ma wyższą rangę niż ustawa zwykła. Gdy realizowane przez organizacje kościelne cele są humanitarne, charytatywno- opiekuńcze, naukowe, oświatowo- wychowawcze, działalność instytucji kościelnych zrównana jest pod względem prawnym z działalnością instytucji państwowych służącą tym samym celom
(art. 22 pkt. 1). Jeżeli działalność organizacji kościelnych wkracza w sferę uregulowaną także w prawie polskim, to w tym zakresie podlegają temu prawu, jednakże nie mają do nich zastosowania przepisy prawa polskiego dotyczące zbiórek publicznych prowadzonych na cele religijne, kościelną działalność charytatywno- opiekuńczą, naukową, oświatową, wychowawczą, jeżeli odbywają się w obrębie terenów kościelnych, kaplic, w miejscach okolicznościach i sposobami zwyczajowo przyjętymi w danej okolicy (art.21). Kościelne osoby prawne mogą zgodnie z przepisami prawa polskiego nabywać, posiadać, użytkować, zbywać ruchomości, nieruchomości i prawa majątkowe, a także zakładać fundacje (art. 23 i 26).
C. Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego
Jedną z pierwszych ustaw o wielkim znaczeniu, które powstały po “Okrągłym Stole” jest ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego (Dz. U. z dnia 23 maja 1989, nr 29, poz. 154). Dzięki tej ustawie Kościół Katolicki i jego organa struktury wewnętrznej uzyskały osobowość prawną. Od tej pory Kościół przestał funkcjonować “w próżni” jako coś, co nie istnieje względem prawa, a jest obecne w życiu i świadomości społeczno- politycznej. Nas interesuje przede wszystkim V Rozdział tejże ustawy pt. “Organizacje kościelne, katolickie oraz zrzeszające katolików”. Ustawa zapewnia osobom należącym do Kościoła swobodę zrzeszania w celu realizacji zadań wynikających z misji Kościoła. Prawo to wykonywane jest w ramach organizacji kościelnych i katolickich. Organizacjami kościelnymi w rozumieniu ustawy są organizacje zrzeszające osoby należące do Kościoła, a erygowane (powołane do istnienia) przez biskupa diecezjalnego,
wyższego przełożonego lub przez konferencję Episkopatu, jeśli chodzi o organizacje ponad diecezjalne, a także założone przez wiernych z udziałem proboszcza za zezwoleniem odpowiedniej władzy kościelnej. Organizacje kościelne mają na celu w szczególności
działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego i nauki katolickiej (por. statut § 14). Władze kościelne czuwają nad zgodnością działania organizacji z ich celami religijnymi i moralnymi. Między innymi z racji “czuwania władzy kościelnej” nie podlegają one przepisom ustawy o stowarzyszeniach (por. statut § 6). Ustawa wspomina jeszcze o organizacjach katolickich i stowarzyszeniach wiernych nie różniących się zasadniczo pod względem celu i sposobów działania lecz sposobu powoływania. Do organizacji katolickich stosuje się prawa o stowarzyszeniach, z wyjątkiem prawa władzy kościelnej do cofnięcia aprobaty, a w przypadku likwidacji majątek likwidowanej organizacji przechodzi na kościelne osoby prawne, w ramach których działały. Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, ponieważ zostało powołane najpierw decyzją Konferencji Episkopatu jako organizacja ogólnopolska, a później sukcesywnie przez biskupów diecezjalnych, jest organizacją kościelną w rozumieniu omawianej ustawy z wszystkimi konsekwencjami i uprawnieniami. Osobowość prawną cywilną KSM uzyskało na mocy Rozporządzenia Ministra – Szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1993 r. (Dz. U. nr 56 poz. 263). Ponieważ jednak KSM w każdej diecezji jest autonomiczne w odniesieniu do KSM ogólnopolskiego, dlatego też może posiadać odrębną osobowość prawną cywilną w podobny sposób jak stowarzyszenie ogólnopolskie (statut § 5). Do dnia dzisiejszego prawie wszystkie KSM-y diecezjalne już taką odrębną osobowość uzyskały. Ułatwia to znacznie Zarządom Diecezjalnym podejmowanie działań prawnych niezależnych od Krajowej Rady. Na niższym szczeblu organizacyjnym, Oddziały parafialne i Koła Środowiskowe nie posiadają już odrębnej osobowości prawnej tak cywilnej jak i kościelnej, lecz uczestniczą w osobowości prawnej KSMu diecezjalnego, a wszystkie działania prawne podejmują za pośrednictwem Zarządu Diecezjalnego.
D. Prawo o Stowarzyszeniach
Ponieważ KSM nie podlega ustawie o stowarzyszeniach, dlatego nie będziemy omawiać jej szczegółowo. Wszystkich zainteresowanych zachęcam jednak do przestudiowania ustawy wraz z odpowiednimi komentarzami. By zauważyć różnicę, jaka istnieje pomiędzy dwoma typami tak bardzo podobnymi a jednak w życiu codziennym odmiennymi, wskażę na obowiązki jakie spoczywają wobec władz świeckich, które nie odnoszą się do KSM-u. Stowarzyszenia podlegają rejestracji przez sąd wojewódzki właściwy do siedziby Stowarzyszenia (Art. 8). Nad każdym
stowarzyszeniem sprawuje nadzór terenowy organ administracji (Art. 8 ust. 5). Organ nadzorujący ma prawo m.in. żądać odpisu uchwał walnego zebrania, przeglądać dokumenty i robić z nich odpisy. O powołaniu lub zmianie zarządu musi być powiadomiony sąd rejestrujący, także o powołaniu jednostki terenowej.
E. Prawo o zgromadzeniach
Wspominana ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego zaznacza, że organizacje kościelne nie podlegając prawu o stowarzyszeniach, podlegają ustawie o zgromadzeniach, gdy chodzi o zebrania na drogach i placach publicznych oraz budynkach państwowych (Rozdz. 5, art.34, pkt. 5). Dlatego wydaje się stosowne poznanie zasad i warunków zwoływania zgromadzeń. Tym bardziej, że demokracja, do której dorastamy, chętnie korzysta z tej formy wyrażania woli czy poglądów. Według ustawy, zgromadzeniem jest zgrupowanie co najmniej 15 osób, zwołane w celu wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska. Prawo organizowania zgromadzeń przysługuje osobom prywatnym, prawnym i organizacjom. Ograniczenie prawa do zgromadzeń może wynikać tylko z bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, a także wtedy, gdy zagraża zdrowiu lub moralności publicznej (Art. 1). Chcąc zorganizować zgromadzenie na “otwartej przestrzeni dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób” należy złożyć odpowiedni wniosek do rady gminy tak, aby wiadomość dotarła nie później niż na 3 dni, a najwcześniej 30 dni przed datą zgromadzenia. Zawiadomienie powinno zawierać następujące dane (Art. 7 pkt. 2):
– imię, nazwisko, datę urodzenia i adres organizatora oraz nazwę i adres osoby prawnej lub innej organizacji, jeżeli w jej imieniu organizuje ona zgromadzenie
– cel i program oraz język, w którym będą porozumiewać się uczestnicy zgromadzenia
– miejsce i datę, godzinę rozpoczęcia, planowany czas trwania, przewidywaną liczbę uczestników oraz projektowaną trasę przejścia, jeżeli przewiduje się zmianę miejsca w czasie zgromadzenia,
– określenie planowanych przez organizatora środków służących zapewnieniu pokojowego przebiegu zgromadzenia oraz środków, o których dostarczenie zwraca się do organu gminy.
F. Działalność gospodarcza
Działalność gospodarcza jest jedną z form działalności zewnętrznej (por. statut §15). Bardzo interesujące może być Rozporządzenie MEN z dnia 28 września 1993 r. w sprawie rodzajów i zasad działania publicznych placówek oświatowo- wychowawczych oraz Uchwała nr 76 Rady Ministrów z dnia 9 lipca 1992 r. w sprawie wykazu zadań państwowych, które mogą być zlecone jednostkom niepaństwowym. Więcej miejsca poświęcimy działalności gospodarczej, gdyż na tym polu można popełnić wiele błędów, które mogą mieć daleko idące konsekwencje dla całej organizacji a w konsekwencji władzy powołującej. Co rozumiemy przez działalność gospodarczą, określają konkretne zapisy w Dz. U. nr 41 z 1988 roku poz. 324 z późn. zm. Dokładnie wskazuje ona, że działalność gospodarcza to działalność produkcyjna, budowlana, handlowa i usługowa prowadzona w celu zarobkowym i na własny rachunek. Kościelne osoby prawne mogą prowadzić działalność gospodarczą jak każda inna osoba prawna i fizyczna. Podlegają opodatkowaniu oraz korzystają ze zwolnień od podatku dochodowego według zasad określonych w ustawie z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 1993 r. Nr 106, poz. 482 z późn. zm. i Rozporządzeniami Ministra Finansów). Katolickiemu Stowarzyszeniu Młodzieży jako kościelnej osobie prawnej przysługują następujące prawa i obowiązki:
– zwolnienie z opodatkowania i jednocześnie zwolnienie z obowiązku prowadzenia dokumentacji dla Urzędów Skarbowych – działalności niegospodarczej
– przy prowadzeniu działalności gospodarczej obowiązuje prowadzenie dokumentacji wobec Urzędu Skarbowego zgodnie z ogólnymi zasadami rachunkowości.
– zwolnienie z obowiązku płacenia podatku dochodowego z pozostałej działalności, w tym również z działalności gospodarczej, w takiej części w jakiej zostały wydatkowane w roku podatkowym lub w roku po nim następującym na cele kultu religijnego, oświatowowychowawcze, naukowe, kulturalne, charytatywno- opiekuńcze, konserwacji zabytków, prowadzenia punktów katechetycznych, na inwestycje związane z budową, rozbudową oraz obudową kościołów i kaplic, na adaptację innych budynków z przeznaczeniem ich na cele sakralne oraz na inne inwestycje przeznaczone na punkty katechetyczne i zakłady charytatywno- opiekuńcze. Instytucjom udzielającym darowizn na działalność m. in. naukową, oświatową, charytatywną, itp. przysługuje prawo odliczenia od podstawy opodatkowania (do 10% podstawy opodatkowania). Dlatego nie prawdą jest, że kościelne osoby prawne w tym KSM nie płacą podatku
dochodowego, jedynie są zwolnione, po uprzednim oświadczeniu, z płacenia zaliczki podatku, a później go nie płacą o ile zużytkują wszystkie pieniądze na cele określone ustawą. KSM może sam prowadzić działalność gospodarczą. W tym celu może wyodrębnić ze swojej struktury zespoły osób i zlecić im realizację tych zadań. Mogą one nosić różną nazwę
np. agendy, sekcje. Pozostają one najściślej związane ze Stowarzyszeniem, gdyż w istocie ich działalność to działalność samego stowarzyszenia. Funkcjonują one w Stowarzyszeniu tak jak oddziały, w szczególności nie mają osobowości prawnej co oznacza, że za ich działalność finansową bezpośrednią odpowiedzialność ponosi skarbnik i prezes Zarządu.
KSM jako osoba prawna może tworzyć inne osoby prawne w celu prowadzenia przez nie działalności gospodarczej. Będą to spółki prawa handlowego: jawna, komandytowa, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna. Względem Stowarzyszenia są one niezależne, tj. mają własną osobowość prawną, organy, samodzielność finansową. Stowarzyszenie jest w nich wspólnikiem i przysługują mu uprawnienia wspólnika zgodnie z Kodeksem handlowym. KSM może sam utworzyć tylko spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i być jej jedynym wspólnikiem (posiada wtedy wszystkie udziały), wtedy cały dochód takiej spółki powinien być przekazany na działalność KSM. Dochód tej spółki będzie także wolny od podatku dochodowego na podst. art.55 ust. 3 w zw. z art.41 ust.1 i 2 u.s.P.K.K. oraz art. 17 ust.1 pkt 4 i 4a lit.b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych na omówionych wyżej zasadach. W innych spółkach KSM może być jednym z kilku wspólników.
G. Prawo cywilne
Prawo cywilne jest najrozleglejszą gałęzią prawa państwowego. W życiu codziennym wykonujemy szereg czynności choćby kupno chleba, czy przejazd tramwajem, które są objęte regulacjami tej gałęzi prawa. Odpowiednie przepisy znajdują się głównie w Kodeksie cywilnym. Warto do nich zaglądać przy prowadzeniu działalności Stowarzyszenia, zwłaszcza do przepisów o darowiznach, umowie sprzedaży, rękojmi za wady, umowie najmu, umowie o przewóz osób lub rzeczy, umowie użyczenia, przepisów dotyczących własności, użytkowania, posiadania, składania oświadczeń woli. Rozumienie i stosowanie tych przepisów bywa trudne, dlatego gdy są wątpliwości, lub gdy przedmiot dokonanej czynności jest dużej wartości należy zasięgnąć opinii prawnika.